طرح پانزی چیست؟ نحونه تشخیص کلاهبرداری پانزی + ویژگی های Ponzi Scheme

اگر شما به وعده‌هایی در خصوص سرمایه‌گذاری که سودهای نجومی و تضمینی (مانند بیش از ۱۰ درصد در ماه) را به شما عرضه می‌کنند، توجه داشته باشید، احتمالاً در حال مواجهه با یکی از روش‌های کلاهبرداری به اسم طرح پانزی هستید که هدفش فقط به دست آوردن سرمایه‌ای است که با تلاش فراوان کسب کرده‌اید.

متأسفانه با پیشرفت فناوری و انتشار گسترده اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، طرح پانزی به یکی از رایج‌ترین روش‌های کلاهبرداری تبدیل شده است، به طوری که هر فردی که به دنبال سرمایه‌گذاری با بازده بالا باشد، احتمالاً حداقل یکبار با تبلیغات یک طرح پانزی مواجه شده است؛ طرحی که به دنبال گول زدن قربانیان خود با وعده‌های سود تضمینی و دلچسب است.

البته طرح پانزی می‌تواند به شکل‌ها و روش‌های مختلفی ظاهر شود. به عنوان مثال، ممکن است یک طرح پانزی خود را با عنوان “سرمایه‌گذاری در بازارهای بورس جهانی” معرفی کند، در حالی که طرح دیگری با وعده “سود تضمینی با ارزهای دیجیتال” وارد عرصه شود.

اما خبر خوب این است که تشخیص طرح پانزی کار بسیار دشواری نیست و اگر این مقاله را به طور کامل مطالعه کنید، می‌توانید طرح‌های پانزی را بسیار آسان‌تر تشخیص دهید. در این مقاله، به زبانی ساده ترفندهای طرح پانزی را توضیح می‌دهیم و آن را با طرح‌های هرمی مقایسه می‌کنیم.

طرح پانزی (Ponzi Scheme) چیست؟

این الگوی کلاهبرداری با نام چارلز پانزی شناخته می‌شود، که یک مهاجر ایتالیایی به آمریکای شمالی بود و به خاطر ایجاد یک سیستم پول‌سازی تقلبی مشهور شد. در اوایل دهه ۱۹۲۰ میلادی، او با ترفند پانزی خود که به مدت یک سال اجرا شد، موفق شد صدها نفر را فریب بدهد.

در این نوع طرح‌ها، به‌طور عمده سود سرمایه‌گذاران اولیه با وجوه سرمایه‌گذاران نسل بعدی پرداخت می‌شود و این اقدام باعث جلب اعتماد افراد می‌شود. این روند تا زمانی ادامه می‌یابد که اسکمرها (طراحان اصلی پروژه) نتوانند به نسل‌های آخری که وارد پروژه شده‌اند، سودی پرداخت کنند. در این مرحله، زنجیره کلاهبرداری به انتهای خود می‌رسد و پرونده پروژه بسته می‌شود.

چنین شرایطی بهترین فرصت برای اسکمرها را فراهم می‌کند تا با هر مقدار سودی که تا این لحظه به دست آورده‌اند، ناپدید شوند. آنچه که طرح پانزی برای جلب سرمایه‌گذار به آن تکیه می‌کنند، قانونی بودن آن است. این طرح‌ها سعی دارند که سرمایه‌گذاران را متقاعد کنند که سود دریافتی آن‌ها از طریق یک سرمایه‌گذاری قانونی است و هیچ ریسکی در این کار وجود ندارد. آن‌ها با دریافت سود منظم در چند ماه اول، اعتماد بیشتر سرمایه‌گذاران را جلب می‌کنند. در نتیجه، سرمایه‌گذاران ممکن است به ورود سرمایه بیشتری به پروژه تشویق شوند. از طرفی، حتی ممکن است یک تبلیغ‌کننده بسیار عالی و معتبر هم باشد که سرمایه‌گذاران دیگری را به ورود به طرح پانزی تشویق کند.

تاریخچه کلاهبرداری پانزی

اصطلاح کلاهبرداری “پانزی” برای اولین بار پس از فعالیت‌های کلاهبرداری یک فرد به نام چارلز پانزی در سال ۱۹۱۹ مورد استفاده قرار گرفت. این نوع کلاهبرداری از دوره‌های قبل از پایان قرن نوزدهم ریشه می‌گیرد. در آن زمان، فردی به نام آدل اسپیتزدر در آلمان و سارا هاو در ایالات متحده نیز فعالیت‌هایی انجام می‌دادند که کاملاً شبیه به الگوی کلاهبرداری پانزی بودند. اما ابعاد و مشکلات ناشی از این کلاهبرداری‌ها در مقایسه با مورد قبل، گسترده نبود.

چارلز پانزی، یک ایتالیایی بود که به مشتریان خود وعده داد که می‌تواند سرمایه آن‌ها را در عرض ۹۰ روز دوبرابر کند. او در حوزه‌ی سیستم پستی ایالات متحده فعالیت می‌کرد. در آن زمان، سیستم پستی بسیار پیشرفته بود و یک نوع کوپن ایجاد کرده بود که به فرستنده امکان می‌داد تا تمبرهای نامه‌ی بازگشتی را پیش‌خرید کند و آن را در پاکت نامه قرار دهد. گیرنده نامه هم می‌توانست با ارائه کوپن، تمبرهای لازم برای پاسخ نامه را دریافت کند.

این نوع تبادلات که به آن آربیتراژ نیز گفته می‌شود، قانونی بود، اما پانزی آن را کمی گسترش داد. او به سرمایه‌گذاران خود بازگشت سرمایه ۵۰ درصدی در ۴۵ روز و بازگشت ۱۰۰ درصدی سود در ۹۰ روز را داد. از آنجایی که شرکت او در کار پست موفقیت زیادی داشت، موفقیت‌های او باعث شد تا بسیاری از سرمایه‌گذاران به او اعتماد کنند و به طرح ارائه شده توسط او بپیوندند.

با افزایش سرمایه، شهرت پانزی افزایش یافت و نام او به عنوان تیتر اصلی روزنامه “بوستون پست” درآمد. این موضوع باعث شد که تحقیقاتی درباره شرکت پانزی آغاز شود. به علت این تحقیقات، اعتماد عمومی به پانزی از بین رفت و تعداد سرمایه‌گذاران جدید به شدت کاهش یافت. در نتیجه، پانزی دیگر قادر به پرداخت سودهای وعده داده شده نبود و در نهایت به دلیل اتهامات کلاهبرداری توسط پلیس فدرال به ۳.۵ سال زندان محکوم شد. پس از آزادی، به دلیل اتهامات دولتی دوباره به زندان افتاد و در سال ۱۹۳۴ از زندان آزاد شد. سرانجام، پانزی به ایتالیا بازگشت و در سال ۱۹۴۹ در بیمارستانی در برزیل درگذشت.

ویژگی های طرح پانزی یا Ponzi scheme

همانطور که ذکر شد، طرح‌ پانزی به بازارهای مختلفی گسترش می‌یابد و با ارائهٔ وعده‌های سرمایه‌گذاری مختلف در این بازارها اجرا می‌شود. با این حال، این طرح‌ها ویژگی‌هایی مشترک دارند که آگاهی از آنها به شما این امکان را می‌دهد که به سرعت کلاهبرداری را تشخیص دهید. این ویژگی‌ها عبارتند از:

وعدهٔ ارائه سودهای بزرگ و بدون ریسک

معمولاً در یک طرح پانزی، با ارائهٔ وعدهٔ سودهای بسیار بالا که معمولاً از نرخ متوسط بازار بیشتر است، سرمایه‌گذاران را به خود جلب می‌کنند. افرادی که آگاهی کافی از اصول بازارهای مالی ندارند، ممکن است به این اعداد اعتماد کرده و به سرمایه‌گذاری واقع شوند. سودهای فراوان در بازه‌های زمانی کوتاه یکی از نشانه‌های اصلی و هشداردهنده است که در صورت مشاهده، باید به کلاهبرداری پروژه شک کرد.

عدم شفافیت دربارهٔ ساختار و استراتژی سرمایه‌گذاری

معمولاً مجریان طرح‌های پانزی از شفافیت دربارهٔ استراتژی سرمایه‌گذاری خود خودداری می‌کنند. توضیحات ارائه شده توسط این افراد معمولاً کلی و مبهم بوده و اطلاعات قابل اعتماد و قابل تأییدی از سرمایه‌گذاری‌های انجام شده ارائه نمی‌شود. در برخی موارد، کلاهبرداران سعی می‌کنند با ثبت شرکت‌های کاغذی و دریافت گواهینامه‌ها و مجوزهایی که به‌ظاهر معتبر هستند، چهرهٔ معتبری از کسب و کار خود ارائه دهند.

افزایش فشار برای سرمایه‌گذاری سریع

با توجه به اهمیت سرمایه‌های جدید برای زنده‌ ماندن طرح‌های پانزی، مجریان این طرح‌ها تمایل دارند سرمایه‌گذاران را به سرمایه‌گذاری سریع ترغیب کنند. این می‌تواند به ادعای محدودیت زمانی برای فرصت سرمایه‌گذاری اشاره داشته باشد، به این منظور که سرمایه‌گذاران باید سریع‌تر اقدام کنند تا به جایگاه تضمینی دست یابند. این عجله باعث وسوسه شدن افراد می‌شود و آن‌ها فرصت کافی برای بررسی و ارزیابی دقیق ادعاهای کلاهبرداران را ندارند.

وابستگی به جذب سرمایه‌گذاران جدید برای پرداخت سودهای سرمایه‌گذاران قدیمی

ساختار کلی طرح پانزی بر اساس جذب مداوم سرمایه‌گذاران جدید تکیه دارد، که وجوه این سرمایه‌گذاران جدید برای پرداخت سود به سرمایه‌گذاران قبلی به کار می‌رود. این طرح برای حفظ تصور سودآوری در ذهن سرمایه‌گذاران نیازمند جریان پایدار سرمایه جدید است. به همین دلیل، در بسیاری از موارد، افراد را متقاعد می‌کنند که با معرفی افراد جدید به عنوان زیرمجموعه، پورسانت یا سود بیشتری دریافت خواهند کرد.

عدم وجود سابقهٔ سرمایه‌گذاری قابل اثبات

مجریان طرح‌ پانزی معمولاً سوابق معتبر یا موفقیت‌آمیز در سرمایه‌گذاری را ندارند. این افراد اغلب از اعتبار، مجوزهای لازم یا سوابق قابل اعتمادی برخوردار نیستند، و اسناد و مدارکی که ارائه می‌دهند معمولاً ساختگی هستند یا اعتبار خاصی ندارند. اما با کمی جستجو و بررسی می‌توان به تشخیص صحت شرکت‌ها و مدارک این افراد پی برد. به عنوان مثال، اگر پروژه در حوزه ارزهای دیجیتال باشد، بررسی وایت پیپر (White Paper) می‌تواند به تشخیص جعلی یا قانونی بودن پروژه کمک کند.

مشکلاتی در دسترسی به وجوه سرمایه‌گذاری شده

یکی از ویژگی‌های مهم طرح‌ پانزی این است که اگر سرمایه‌گذاران تصمیم به بازگرداندن کل سرمایه خود داشته باشند، با مشکلات و بهانه‌های متعددی مواجه می‌شوند. در حالی که سرمایه‌گذاران در طرح‌ها و شرکت‌های معتبر هر زمان که بخواهند می‌توانند سرمایه خود را دریافت کنند، اما مجریان طرح‌های پانزی معمولاً با ارائه وعده‌های جذاب، سعی دارند افراد را از خارج کردن سرمایه خود منصرف کنند.

رشد سریع و غیر پایدار

طرح‌های پانزی به دلیل وعده‌های سود بالا، معمولاً به سرعت رشد می‌کنند و این رشد نیازمند جذب تعداد زیادی سرمایه‌گذار جدید است. با این حال، زمانی که تعداد سرمایه‌گذاران جدید محدود می‌شود، مجریان نمی‌توانند سرمایه کافی برای پرداخت سود جذب کنند. در این شرایط، طرح دچار مشکل می‌شود و بسیاری از سرمایه‌گذاران ممکن است سرمایه خود را از دست بدهند. در نهایت، ممکن است مجری ناپدید شود یا به دلیل فعالیت‌های کلاهبردارانه، به دام قانون بیفتد.

با درک این ویژگی‌ها، شما می‌توانید به راحتی طرح‌های پانزی را تشخیص دهید و از خطرات احتمالی آنها جلوگیری کنید.

چگونه کلاهبرداری پانزی را تشخیص دهیم؟

با توجه به ویژگی‌های طرح پانزی که مطرح شده، مهم است که بتوانید این طرح‌ها را از طرح‌های معتبر و صادقانه تشخیص دهید. وقتی با این ویژگی‌ها آشنا باشید، به راحتی می‌توانید طرح پانزی را تشخیص دهید و از سرمایه‌گذاری در آن پرهیز کنید. هیچ پروژه‌ای واقعی نیست که در مدت زمان کوتاه سودهای بیشماری را برای شما به ارمغان آورد، پس اگر با چنین پروژه‌ای مواجه شدید، باید به واقعی بودن آن شک کنید!

مجریان طرح پانزی معمولاً از عدم آگاهی افراد بهره می‌برند و با استفاده از اصطلاحات جدید مثل خرید ارز دیجیتال و معامله با هوش مصنوعی، افراد را فریب می‌دهند. همچنین، باید از مدارک و وب‌سایت‌های تقلبی هم پرهیز کرد. داشتن یک وب‌سایت انگلیسی و گواهینامه‌های ناشناخته و متعدد هیچ تضمینی برای معتبر بودن یک شرکت نیست. شرکت‌های معتبر معمولاً ساختار شفافی دارند و نحوه سرمایه‌گذاری و دریافت سود در آنها به دقت مشخص شده است.

طول عمر یک طرح پانزی چقدر است؟

طرح پانزی معمولاً تا زمانی ادامه می‌یابد که سرمایه‌گذاران جذب کافی داشته باشد یا مجری از سود بدست آمده راضی شود. طبق قانون تصاعدی، معمولاً یک طرح پانزی بیشتر از دو سال دوام ندارد؛ به‌عنوان مثال، طرح پانزیِ چارلز پانزی حدود یک‌سال دوام داشت. اما، برخی طرح‌های پانزی با تغییرات مداوم در پلن‌ها و جذب سرمایه‌گذار جدید، ممکن است تا ۱۰ سال یا بیشتر نیز ادامه یابند.

تفاوت طرح پانزی و هرمی

در اینجا ما به مقایسه بین دو نوع مدل کلاهبرداری، یعنی طرح پانزی و طرح هرمی، می‌پردازیم. این دو مدل با وجود برخی شباهت‌ها، تفاوت‌های مهمی نیز دارند.

شباهت‌ها:
1. هر دو مدل برای کسب سود نامشروع استفاده می‌شوند و با وعده‌های بزرگ برگشت سرمایه، سرمایه‌گذاران را ترغیب به سرمایه‌گذاری می‌کنند.
2. برای ادامه فعالیت، هر دو مدل به ورود مداوم سرمایه‌گذاران جدید وابسته است؛ در غیر این صورت، پرداخت سود به سرمایه‌گذاران قدیمی ممکن نیست.
3. این دو مدل معمولاً محصولات یا خدمات واقعی ارائه نمی‌دهند و در صورتی که محصولات وجود داشته باشد، به عنوان یک پوشش برای دور کردن ذهن اعضا از باطن هرمی پروژه به شمار می‌روند.

تفاوت‌ها:
1. طرح Ponzi عمدتاً در قالب خدمات مدیریت سرمایه گذاری ظاهر می‌شود، در حالی که طرح Pyramid بیشتر بر پایه بازاریابی شبکه‌ای استوار است.
2. در طرح پانزی، سازماندهی بر اساس سیستم مدیریت سرمایه‌گذاری است و پول سرمایه‌گذاران جدید برای پرداخت به سرمایه‌گذاران قدیمی استفاده می‌شود، در حالی که در طرح هرمی، اعضای جدید برای کسب سود باید افراد دیگری را به سیستم عضو کنند.
3. در طرح هرمی، اعضا پیش از انتقال پول به بالای هرم، کمیسیون دریافت می‌کنند، در حالی که در طرح پانزی، این چنین نمی‌باشد.

با درک این تفاوت‌ها و شباهت‌ها، بهتر می‌توانید از طرح‌های کلاهبرداری پیشگیری کنید و سرمایه خود را در معاملات قانونی و معتبر سرمایه‌گذاری کنید.

نتیجه‌گیری

تشخیص طرح‌ها و ترفندهای پانزی و هرمی می‌تواند با توجه به معیارهایی نظیر اشکالات نگارشی در وب‌سایت، وعده‌های سود بزرگ و پایدار، فشار برای سرمایه‌گذاری سریع‌تر و سایر نشانه‌ها صورت گیرد. در این مطلب، تمامی اقدامات لازم برای شناخت و جلوگیری از وارد شدن به دام این تقلب‌ها مورد بررسی قرار گرفته است. باید به یاد داشت که پول شما متعلق به شماست و شما مسئول حفاظت و سرمایه‌گذاری آن هستید.

سوالات متداول

چگونه می‌توانم از سرمایه‌گذاری در طرح پانزی شکایت کنم؟

می‌توانید با مراجع قانونی و ناظر بر بازارهای مالی در کشور خود تماس بگیرید و شکایت خود را مطرح کنید.

چگونه می‌توانم از قانونی بودن یک طرح سرمایه‌گذاری اطمینان حاصل کنم؟

قبل از سرمایه‌گذاری در هر طرحی، حتماً از مراجع قانونی و ناظران بازار استعلام کنید. همچنین می‌توانید با جستجو در اینترنت و مطالعه نظرات سایر سرمایه‌گذاران، اطلاعات بیشتری در مورد آن طرح بدست آورید.

تعدادی از طرح های پانزی که با شکست مواجه شده اند، کدام اند؟

طرح پانزی برنی مدوف، طرح پانزی ZeekRewards و طرح پانزی OneCoin می‌شوند.